“Avrupa Kurulu oturumu bu yeni istikrar siyasetinin vurgulandığı bir an olmamalıydı. Bu tercihin Avrupa toplumları nezdinde Türkiye algısına olan zararın, Rusya ile ilgilerde beklenen getirisinden epeyce daha yüksek olduğunu düşünüyorum.”
“47 üyeli Kurulda 42 ülke bu öneriyi destekledi. Karşı oy kullanan tek ülke Ermenistan oldu. Çekimser kalan tek ülke de Türkiye oldu. Yani fazlaca yalnız kaldık. Bu durum ister istemez Türkiye’nin asli tavrı hakkında birtakım tereddütlerin oluşmasına niye olacaktır.”
“Türkiye Montrö’nün müzakereye açılmasını sağlayacak şartların oluşmamasına azami dikkat göstermek mecburiyetindedir. Bu da Mukaveleden kaynaklanan yükümlülüklerimizin kayıtsız koşulsuz uygulanmasından geçmektedir. Kaldı ki bu karar, Rusya’ya bir yaptırım değildir.”
Rusya ile Ukrayna içinde Türkiye’nin durumu nedir?
Bu savaş çıkana kadar Türkiye, Ukrayna ve Rusya içinde dikkatli ve istikrarlı bir siyaset yürütmeye çaba ediyordu. Çünkü bir yandan Rusya ile güç, iktisat ve hatta dış siyaset ve güvenlik alanlarında yürüyen bir işbirliği var. Türkiye’nin tükettiği doğal gazın yüzde 34’u Rusya’dan tedarik ediliyor. Ülkemize turist gönderen ülkeler sıralamasında Rusya birinci sırada. Ayrıyeten Suriye’de de Rusya’nın siyasi ve diplomatik takviyesine gereksinim oluştu. Astana süreci ile başlayan bu ortak diplomatik teşebbüs yardımıyla, İdlib’deki durum da süreksiz olarak denetim altına alınabildi. Rejimin saldırısı daha sonrasında o bölgede oluşabilecek bir insani kriz ve göç dalgası şimdilik bu işbirliği yardımıyla önlenebildi. Öte yandan Ukrayna ile gelişen, savunma sanayi boyutunun ön planda olduğu bir paydaşlık mevcut. Sahiden de Ukrayna’nın bu alanda sahip olduğu kapasite, vakit zaman Batılı ülkelerden teknoloji tedarikinde zorlanan ülkemizin savunma sanayii için kritik değere sahip olabilir. Hakikaten insansız hava araçları üzere bir alanda ortak bir teşebbüs de kuruldu. ötürüsıyla bu istikrar siyaseti gerçek yaklaşımdı.
‘ÇEKİMSER OY’ KUSURDUR
Putin’in Ukrayna’ya saldırması karşısında Türkiye’nin durumu?
Fakat Rusya’nın Ukrayna ile bir savaşı tetiklemesi daha sonrasında, Türkiye de tavrını değiştirmek zorunda. Türkiye milletlerarası hukukun bu türlü ihlal edilmesine ve memleketler arası nizama dair bu nitelikteki revizyonist bir talebin askeri işgal yoluyla kabul ettirilmesi teşebbüsüne seyirci kalamaz. ötürüsıyla Türkiye, yeni ve daha farklı bir istikrar siyaseti arayışında olacaktır.
Bu istikrar siyasetini oluşturmakta Hükümetin zorlandığını görüyorum. Kolay iş değil tabiatıyla. Fakat aşikâr başlı yönelimleri vurgulamak lazım. Öncelikle siyasi düzlemde Türkiye, NATO ortasındaki müttefikleri ile birlikte hareket etti ve Rusya’ya yönelik daha eleştirel bir telaffuz geliştirdi. Hatta Cumhurbaşkanı Erdoğan 2 hafta evvel Kiev ziyaretinde Türkiye’nin Ukrayna’ya SİHA satmaya devam edeceğini tabir etti, ki bu noktada Türkiye’nin biroldukca NATO ülkesinden daha yürekli davrandığı söylenebilir. Gerçekten Cumhurbaşkanı Erdoğan geçen hafta ortasında NATO’yu etkisiz kaldığı için de eleştirdi. Ancak tıpkı gün Türkiye, Avrupa Kurulunda Rusya’nın üyelik haklarının askıya alınması maksadıyla yapılan oylamada çekimser oy kaldı. Bunun işte bu oluşturulmaya çalışılan yeni istikrar siyasetinden kaynaklandığını lakin bir kusur olduğunu düşünüyorum. 47 üyeli Kurulda 42 ülke bu öneriyi destekledi. Karşı oy kullanan tek ülke Ermenistan oldu. Çekimser kalan tek ülke de Türkiye oldu. Yani hayli yalnız kaldık.
ÇEKİMSER OY’UN TESİRİ?
Avrupa Konseyi’nde tek başına çekimser oy vermemizin yarar ve ziyanı nedir?
Bu durum ister istemez Türkiye’nin asli tavrı hakkında birtakım tereddütlerin oluşmasına niye olacaktır. Üstelik işin bir de kamu diplomasisi boyutu var. Diplomaside kimi işler kapalı kapılar ardında birtakım işler de milletlerarası kamuoyunun önünde yapılır. Avrupa Kurulu oturumu bu yeni istikrar siyasetinin vurgulandığı bir an olmamalıydı. Bu tercihin Avrupa toplumları nezdinde Türkiye algısına olan zararın, Rusya ile ilgilerde beklenen getirisinden epeyce daha yüksek olduğunu düşünüyorum.
‘BOĞAZLARI KAPATMALIYIZ’
Ukrayna Boğazlar’ı kapatmamızı istedi, ne dersiniz?
Bu yeni istikrar siyasetinin bir başka boyutu da Boğazlar konusundaki tavrımız olabilir. Şöyle ki, birkaç gün evvel Ukrayna hükümeti Montrö Kontratı uyarınca Türkiye’nin Boğazları Rus savaş gemilerine kapatması istikametinde resmi bir teşebbüs yaptı. Ukrayna’nın talebinin gerçek ve legal olduğunu düşünüyorum. Türkiye Boğazları Rus ve Ukrayna savaş gemilerinin geçişlerine kapatmalıdır. aslına bakarsan aslında Montrö Kontratının 19. Hususu bu mevzuda Türkiye’ye bir tercih de bırakmıyor. İlgili husus bir “savaş” olduğu durumda, Türkiye’nin de savaşa taraf olmaması halinde, savaşan tarafların askeri gemilerinin Boğazlardan geçişine müsaade vermemesini emreder. Bunun yalnız birtakım istisnaları vardır. Yani bu karar alınsa bile Türkiye kelam konusu gemilerin bağlı oldukları limana dönmesine müsaade vermek zorundadır.
Anladığım kadarıyla Ankara hala biraz vakit kazanmaya çalışıyor. Ortada bir “savaş” durumu olup olmadığını değerlendirmeye devam ediyor. Ayrıyeten ve muhtemelen Rusya’nın bir ateşkes müzakeresine ikna edilmesi için yürütülen bir diplomasi var. Lakin ben yeniden de Türkiye’nin harekete geçmesi ve Boğazları kapattığına dair sonucunı açıklaması gerektiğini düşünüyorum. Günümüz kurallarında Ukrayna’da yaşananların bir “savaş” olmadığını sav etmek fazlaca zorlama ve memleketler arası alanda kabul görmesi de hayli güç bir yorum olacaktır. Buradaki risk bu sıcak çatışma günleri geride kaldığında bu sefer Montrö’ye taraf öteki Devletlerin Türkiye’nin Sözleşme’den kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmediği argümanı ile Kontratta tadilat emeliyle bir taraf devletler konferansı düzenlemek istemeleri olacaktır. Bu risk alınmamalıdır. Türkiye Montrö’nün müzakereye açılmasını sağlayacak şartların oluşmamasını azami dikkat göstermek mecburiyetindedir. Bu da Mukaveleden kaynaklanan yükümlülüklerimizin kayıtsız koşulsuz uygulanmasından geçmektedir. Kaldı ki bu karar, Rusya’ya bir yaptırım değildir. Türkiye bunu gerek Rusya’ya gerek memleketler arası kamuoyuna, Mukaveleden kaynaklanan bir yükümlülüğü olarak anlatmak durumundadır.
AVRUPA GÜVENLİĞİ KIYMET KAZANDI
Putin’in saldırısı genelde siyasi ve askeri istikrarları nasıl tesirler?
Rusya’nın Ukrayna’ya silahlı saldırısının orta ve uzun vadede Ukrayna’nın hudutlarının ötesinde, Avrupa güvenliği açısından kalıcı tesirleri olacağı muhakkaktır. Aslında Obama periyodundan bu yana, ABD stratejik odağını Çin ve Doğu Asya’ya kaydırmaya başlamıştı. Trump ve Biden devirlerinde de bu yaklaşım güç kazanarak devam etti. Bu yaklaşımı besleyen temel var iseyımlardan biri Soğuk Savaşın odağında olan Avrupa coğrafyasında artık önemli bir konvansiyonel tehdit kalmadığı idi. Uzun vadeli projeksiyonlarda azalan nüfusu ve hidrokarbon iktisadına bağımlılığı ile Rusya güç kaybeden bir devlet olarak görülmekteydi. Ancak işte o Rusya artık Avrupa ve ABD’ye kendini hatırlattı. ötürüsıyla ABD’nin stratejik değerlendirmesi de artık eskisi üzere olmayacaktır. Avrupa coğrafyası bir tehdit alanı olarak bir daha değer kazanacaktır. Bunun birinci kararı, Soğuk Savaşın sona ermesinden bu yana savunma bütçelerini epeyce azaltan Avrupa ülkelerinde savunma harcamalarının bir daha artışa geçmesi olacaktır. Bu süreç doğal olarak transatlantik bağlantıların siyasi-askeri platformu niteliğindeki NATO’yu güçlendirecektir. Hakikaten klâsik olarak NATO üyeliğine soğuk bakan Finlandiya ve İsveç üzere ülkelerde NATO üyeliğine dair hararetli bir tartışma başlamıştır.
TÜRKİYE İÇİN FIRSAT
Türkiye, Batı ile münasebetleri güçlendirerek çıkarlı çıkamaz mı?
Evet, bu süreçte Türkiye açısından da bir fırsat penceresi mevcut. ABD’nin stratejik dikkatini bize daha uzak bir coğrafyaya kaydırmasının bir kararı, Amerikan idarelerinin Türkiye ile ilgilere evvelce sahip olduğu ehemmiyeti atfetmemeleri kararınu doğurmuştur. Bir manada Türkiye, Soğuk Savaşın sona ermesi ile Washington indindeki stratejik değerini yitirmiştir. Artık bu stratejik ehemmiyet bir daha hatırlanacak. Aslında bu açıdan da Türkiye’nin tarihin hakikat sayfasında yer alması ve Ukrayna-Rusya krizinde tavrını olabildiği kadar sarahate kavuşturması lazım. İstikrar siyaseti arayışı tahminen anlaşılabilir fakat bunu S400 sonucu üzere geçmiş birtakım örneklerin bilakis Türkiye’nin memleketler arası sistemin üzerinde yükseldiği temel kıymetlere ve asli İttifakına dair kararlılığının sorgulanmasına yol açmayacak biçimde yapmak lazım. Bu senaryoda ve yürütülecek akıllı bir diplomasi ile Türkiye başta ABD olmak üzere Batı ile ilgilerinde şikayetçi olduğu güvenlik problemlerini daha yapan bir tabanda çözme imkanına kavuşacaktır. Rusya’nın bu türlü billurlaşan artan tehdidi karşısında Türkiye’nin jeo-stratejik kartı daha fazla tartı taşıyacaktır. Problem önümüzdeki senelerda bunu uygun kullanmak olacaktır.
‘YAPTIRIMLAR’ TESİRLİ Mİ?
Yaptırımlar Putin’i caydırır mı?
Batı kümesinin Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasını önlemeye yönelik caydırıcılık siyaseti yaptırımlar üzerinden şekillenmektedir. Batı ülkeleri daha baştan bu ihtilafa askeri olarak taraf olmayacaklarını açıklamışlardır. Ukrayna bir NATO ülkesi değildir ve 5. Madde’nin sağladığı müşterek güvenlik kararlarından yararlanmamaktadır. Aslında bir bakış açısı ile Ukrayna’nın NATO üyesi olamamanın faturasını ödemektedir. Lakin bugüne kadar açıklanan yaptırımlar Putin’in Ukrayna üstündeki emperyal hayallerini hayata geçirmeye çalışmasına mahzur olamamıştır. Artık yaptırımların niteliği değişmekte ve caydırıcılıktan cezalandırma safhasına geçilmektedir. Her gün yaptırım paketi ağırlaşmaktadır. ABD ile AB ülkeleri içinde bir uyum da mevcuttur. Bugüne kadar Putin idaresine yakın bireylerin mal varlıkları dondurulmuş, Vbank ve Sberbank başta olmak üzere belirli başlı Rus bankaları memleketler arası finansal sistemden dışlanmıştır. Bu bankaların SWIFT sisteminden dışlanmaları da kısa müddette beklenmelidir. Rusya’ya ayrıyeten başta teknolojik eserler olmak üzere ihracat yasakları da uygulanacaktır. Bir başka önlem ise Rus Merkez Bankası’nın yurt haricindeki varlıklarının dondurulmasıdır. Ki bu durumda Rusya biriktirmiş olduğu yaklaşık 650 milyar dolar fiyatındaki rezervlerin kıymetli bir kısmını de kullanamayacaktır.
TÜRKİYE’YE TESİRİ
Rusya’ya yaptırımların Türkiye’ye tesiri?
Tabiatıyla ve maalesef bu önlemler Türkiye’yi de olumsuz etkileyecektir. Rusya’nın ve Rus bankalarının milletlerarası ödeme sistemlerinden dışlanması, Rusya’nın dolar ve Euro cinsiden dış ticaret taahhütlerini yerine getirmesinde zorluklar oluşturacaktır. Rusya’da iş yapan müteahhitlerimize yapılacak ödemelerden Rus turistlerin Türkiye tiplerine organize eden seyahat şirketlerinin ödeme güçleri olumsuz etkilenecektir.
Öte yandan Batılı ülkelerin Rusya’ya getirecekleri ihracat yasaklarından Türkiye’nin de etkilenmesi kelam konusu olabilir. Türkiye bir dış siyaset prensibi olarak Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu tarafınca onanan yaptırım rejimlerine taraf olmakta, ABD ve AB’nin yaptırım rejimlerine ahenk sağlamamaktadır. Rusya meselade de Ankara’nın emsal bir tavır benimseyeceği varsayım edilebilir. Bu hususta Türkiye’ye yönelik baskılar artacak olsa da Türkiye bu sonucunda ısrarcı olacaktır. Lakin bilhassa ABD yaptırımlarının “secondary sanctions” denilen bir boyutu vardır. Aslında Türkiye’nin CAATSA kapsamına alınması da bu niçinle tetiklenmiştir. Buna bakılırsa yaptırım altına alınan şirket/ eser kümelerinde Rusya ile ticari alakalarını devam ettiren kurumların ABD yaptırımlarının kapsamına girmesi riski vardır. O durumda kelam konusu şirketler Rusya ile ticari bağları ile ABD ve tahminen de AB ülkeleri ile ticari ilgileri içinde bir seçim yapmaya zorlanacaklardır. Türkiye’nin bu niçinle oluşmakta olan bu sert yaptırım rejimini yakından takip etmesi koşuldur.
SİNAN ÜLGEN KİMDİR?
İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Yöneticisi. 1989-2007 senelerında Dışişleri meslek memuru olarak, Türkiye’nin AB nezdindeki Daimi Temsilciliğinde ve Trablus Büyükelçiliğinde misyon yaptı. Kemal Derviş’le ‘Çağdaş Türkiye’nin Avrupa Dönüşü’ isimli kitabı yazdı. Türkiye’nin nükleer güç siyaseti, siber dünyanın yönetişimi ve globalleşmenin ıslahatı konusunda Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı tarafınca yayınlanmış kitapları var.
“47 üyeli Kurulda 42 ülke bu öneriyi destekledi. Karşı oy kullanan tek ülke Ermenistan oldu. Çekimser kalan tek ülke de Türkiye oldu. Yani fazlaca yalnız kaldık. Bu durum ister istemez Türkiye’nin asli tavrı hakkında birtakım tereddütlerin oluşmasına niye olacaktır.”
“Türkiye Montrö’nün müzakereye açılmasını sağlayacak şartların oluşmamasına azami dikkat göstermek mecburiyetindedir. Bu da Mukaveleden kaynaklanan yükümlülüklerimizin kayıtsız koşulsuz uygulanmasından geçmektedir. Kaldı ki bu karar, Rusya’ya bir yaptırım değildir.”
Rusya ile Ukrayna içinde Türkiye’nin durumu nedir?
Bu savaş çıkana kadar Türkiye, Ukrayna ve Rusya içinde dikkatli ve istikrarlı bir siyaset yürütmeye çaba ediyordu. Çünkü bir yandan Rusya ile güç, iktisat ve hatta dış siyaset ve güvenlik alanlarında yürüyen bir işbirliği var. Türkiye’nin tükettiği doğal gazın yüzde 34’u Rusya’dan tedarik ediliyor. Ülkemize turist gönderen ülkeler sıralamasında Rusya birinci sırada. Ayrıyeten Suriye’de de Rusya’nın siyasi ve diplomatik takviyesine gereksinim oluştu. Astana süreci ile başlayan bu ortak diplomatik teşebbüs yardımıyla, İdlib’deki durum da süreksiz olarak denetim altına alınabildi. Rejimin saldırısı daha sonrasında o bölgede oluşabilecek bir insani kriz ve göç dalgası şimdilik bu işbirliği yardımıyla önlenebildi. Öte yandan Ukrayna ile gelişen, savunma sanayi boyutunun ön planda olduğu bir paydaşlık mevcut. Sahiden de Ukrayna’nın bu alanda sahip olduğu kapasite, vakit zaman Batılı ülkelerden teknoloji tedarikinde zorlanan ülkemizin savunma sanayii için kritik değere sahip olabilir. Hakikaten insansız hava araçları üzere bir alanda ortak bir teşebbüs de kuruldu. ötürüsıyla bu istikrar siyaseti gerçek yaklaşımdı.
‘ÇEKİMSER OY’ KUSURDUR
Putin’in Ukrayna’ya saldırması karşısında Türkiye’nin durumu?
Fakat Rusya’nın Ukrayna ile bir savaşı tetiklemesi daha sonrasında, Türkiye de tavrını değiştirmek zorunda. Türkiye milletlerarası hukukun bu türlü ihlal edilmesine ve memleketler arası nizama dair bu nitelikteki revizyonist bir talebin askeri işgal yoluyla kabul ettirilmesi teşebbüsüne seyirci kalamaz. ötürüsıyla Türkiye, yeni ve daha farklı bir istikrar siyaseti arayışında olacaktır.
Bu istikrar siyasetini oluşturmakta Hükümetin zorlandığını görüyorum. Kolay iş değil tabiatıyla. Fakat aşikâr başlı yönelimleri vurgulamak lazım. Öncelikle siyasi düzlemde Türkiye, NATO ortasındaki müttefikleri ile birlikte hareket etti ve Rusya’ya yönelik daha eleştirel bir telaffuz geliştirdi. Hatta Cumhurbaşkanı Erdoğan 2 hafta evvel Kiev ziyaretinde Türkiye’nin Ukrayna’ya SİHA satmaya devam edeceğini tabir etti, ki bu noktada Türkiye’nin biroldukca NATO ülkesinden daha yürekli davrandığı söylenebilir. Gerçekten Cumhurbaşkanı Erdoğan geçen hafta ortasında NATO’yu etkisiz kaldığı için de eleştirdi. Ancak tıpkı gün Türkiye, Avrupa Kurulunda Rusya’nın üyelik haklarının askıya alınması maksadıyla yapılan oylamada çekimser oy kaldı. Bunun işte bu oluşturulmaya çalışılan yeni istikrar siyasetinden kaynaklandığını lakin bir kusur olduğunu düşünüyorum. 47 üyeli Kurulda 42 ülke bu öneriyi destekledi. Karşı oy kullanan tek ülke Ermenistan oldu. Çekimser kalan tek ülke de Türkiye oldu. Yani hayli yalnız kaldık.
ÇEKİMSER OY’UN TESİRİ?
Avrupa Konseyi’nde tek başına çekimser oy vermemizin yarar ve ziyanı nedir?
Bu durum ister istemez Türkiye’nin asli tavrı hakkında birtakım tereddütlerin oluşmasına niye olacaktır. Üstelik işin bir de kamu diplomasisi boyutu var. Diplomaside kimi işler kapalı kapılar ardında birtakım işler de milletlerarası kamuoyunun önünde yapılır. Avrupa Kurulu oturumu bu yeni istikrar siyasetinin vurgulandığı bir an olmamalıydı. Bu tercihin Avrupa toplumları nezdinde Türkiye algısına olan zararın, Rusya ile ilgilerde beklenen getirisinden epeyce daha yüksek olduğunu düşünüyorum.
‘BOĞAZLARI KAPATMALIYIZ’
Ukrayna Boğazlar’ı kapatmamızı istedi, ne dersiniz?
Bu yeni istikrar siyasetinin bir başka boyutu da Boğazlar konusundaki tavrımız olabilir. Şöyle ki, birkaç gün evvel Ukrayna hükümeti Montrö Kontratı uyarınca Türkiye’nin Boğazları Rus savaş gemilerine kapatması istikametinde resmi bir teşebbüs yaptı. Ukrayna’nın talebinin gerçek ve legal olduğunu düşünüyorum. Türkiye Boğazları Rus ve Ukrayna savaş gemilerinin geçişlerine kapatmalıdır. aslına bakarsan aslında Montrö Kontratının 19. Hususu bu mevzuda Türkiye’ye bir tercih de bırakmıyor. İlgili husus bir “savaş” olduğu durumda, Türkiye’nin de savaşa taraf olmaması halinde, savaşan tarafların askeri gemilerinin Boğazlardan geçişine müsaade vermemesini emreder. Bunun yalnız birtakım istisnaları vardır. Yani bu karar alınsa bile Türkiye kelam konusu gemilerin bağlı oldukları limana dönmesine müsaade vermek zorundadır.
Anladığım kadarıyla Ankara hala biraz vakit kazanmaya çalışıyor. Ortada bir “savaş” durumu olup olmadığını değerlendirmeye devam ediyor. Ayrıyeten ve muhtemelen Rusya’nın bir ateşkes müzakeresine ikna edilmesi için yürütülen bir diplomasi var. Lakin ben yeniden de Türkiye’nin harekete geçmesi ve Boğazları kapattığına dair sonucunı açıklaması gerektiğini düşünüyorum. Günümüz kurallarında Ukrayna’da yaşananların bir “savaş” olmadığını sav etmek fazlaca zorlama ve memleketler arası alanda kabul görmesi de hayli güç bir yorum olacaktır. Buradaki risk bu sıcak çatışma günleri geride kaldığında bu sefer Montrö’ye taraf öteki Devletlerin Türkiye’nin Sözleşme’den kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmediği argümanı ile Kontratta tadilat emeliyle bir taraf devletler konferansı düzenlemek istemeleri olacaktır. Bu risk alınmamalıdır. Türkiye Montrö’nün müzakereye açılmasını sağlayacak şartların oluşmamasını azami dikkat göstermek mecburiyetindedir. Bu da Mukaveleden kaynaklanan yükümlülüklerimizin kayıtsız koşulsuz uygulanmasından geçmektedir. Kaldı ki bu karar, Rusya’ya bir yaptırım değildir. Türkiye bunu gerek Rusya’ya gerek memleketler arası kamuoyuna, Mukaveleden kaynaklanan bir yükümlülüğü olarak anlatmak durumundadır.
AVRUPA GÜVENLİĞİ KIYMET KAZANDI
Putin’in saldırısı genelde siyasi ve askeri istikrarları nasıl tesirler?
Rusya’nın Ukrayna’ya silahlı saldırısının orta ve uzun vadede Ukrayna’nın hudutlarının ötesinde, Avrupa güvenliği açısından kalıcı tesirleri olacağı muhakkaktır. Aslında Obama periyodundan bu yana, ABD stratejik odağını Çin ve Doğu Asya’ya kaydırmaya başlamıştı. Trump ve Biden devirlerinde de bu yaklaşım güç kazanarak devam etti. Bu yaklaşımı besleyen temel var iseyımlardan biri Soğuk Savaşın odağında olan Avrupa coğrafyasında artık önemli bir konvansiyonel tehdit kalmadığı idi. Uzun vadeli projeksiyonlarda azalan nüfusu ve hidrokarbon iktisadına bağımlılığı ile Rusya güç kaybeden bir devlet olarak görülmekteydi. Ancak işte o Rusya artık Avrupa ve ABD’ye kendini hatırlattı. ötürüsıyla ABD’nin stratejik değerlendirmesi de artık eskisi üzere olmayacaktır. Avrupa coğrafyası bir tehdit alanı olarak bir daha değer kazanacaktır. Bunun birinci kararı, Soğuk Savaşın sona ermesinden bu yana savunma bütçelerini epeyce azaltan Avrupa ülkelerinde savunma harcamalarının bir daha artışa geçmesi olacaktır. Bu süreç doğal olarak transatlantik bağlantıların siyasi-askeri platformu niteliğindeki NATO’yu güçlendirecektir. Hakikaten klâsik olarak NATO üyeliğine soğuk bakan Finlandiya ve İsveç üzere ülkelerde NATO üyeliğine dair hararetli bir tartışma başlamıştır.
TÜRKİYE İÇİN FIRSAT
Türkiye, Batı ile münasebetleri güçlendirerek çıkarlı çıkamaz mı?
Evet, bu süreçte Türkiye açısından da bir fırsat penceresi mevcut. ABD’nin stratejik dikkatini bize daha uzak bir coğrafyaya kaydırmasının bir kararı, Amerikan idarelerinin Türkiye ile ilgilere evvelce sahip olduğu ehemmiyeti atfetmemeleri kararınu doğurmuştur. Bir manada Türkiye, Soğuk Savaşın sona ermesi ile Washington indindeki stratejik değerini yitirmiştir. Artık bu stratejik ehemmiyet bir daha hatırlanacak. Aslında bu açıdan da Türkiye’nin tarihin hakikat sayfasında yer alması ve Ukrayna-Rusya krizinde tavrını olabildiği kadar sarahate kavuşturması lazım. İstikrar siyaseti arayışı tahminen anlaşılabilir fakat bunu S400 sonucu üzere geçmiş birtakım örneklerin bilakis Türkiye’nin memleketler arası sistemin üzerinde yükseldiği temel kıymetlere ve asli İttifakına dair kararlılığının sorgulanmasına yol açmayacak biçimde yapmak lazım. Bu senaryoda ve yürütülecek akıllı bir diplomasi ile Türkiye başta ABD olmak üzere Batı ile ilgilerinde şikayetçi olduğu güvenlik problemlerini daha yapan bir tabanda çözme imkanına kavuşacaktır. Rusya’nın bu türlü billurlaşan artan tehdidi karşısında Türkiye’nin jeo-stratejik kartı daha fazla tartı taşıyacaktır. Problem önümüzdeki senelerda bunu uygun kullanmak olacaktır.
‘YAPTIRIMLAR’ TESİRLİ Mİ?
Yaptırımlar Putin’i caydırır mı?
Batı kümesinin Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasını önlemeye yönelik caydırıcılık siyaseti yaptırımlar üzerinden şekillenmektedir. Batı ülkeleri daha baştan bu ihtilafa askeri olarak taraf olmayacaklarını açıklamışlardır. Ukrayna bir NATO ülkesi değildir ve 5. Madde’nin sağladığı müşterek güvenlik kararlarından yararlanmamaktadır. Aslında bir bakış açısı ile Ukrayna’nın NATO üyesi olamamanın faturasını ödemektedir. Lakin bugüne kadar açıklanan yaptırımlar Putin’in Ukrayna üstündeki emperyal hayallerini hayata geçirmeye çalışmasına mahzur olamamıştır. Artık yaptırımların niteliği değişmekte ve caydırıcılıktan cezalandırma safhasına geçilmektedir. Her gün yaptırım paketi ağırlaşmaktadır. ABD ile AB ülkeleri içinde bir uyum da mevcuttur. Bugüne kadar Putin idaresine yakın bireylerin mal varlıkları dondurulmuş, Vbank ve Sberbank başta olmak üzere belirli başlı Rus bankaları memleketler arası finansal sistemden dışlanmıştır. Bu bankaların SWIFT sisteminden dışlanmaları da kısa müddette beklenmelidir. Rusya’ya ayrıyeten başta teknolojik eserler olmak üzere ihracat yasakları da uygulanacaktır. Bir başka önlem ise Rus Merkez Bankası’nın yurt haricindeki varlıklarının dondurulmasıdır. Ki bu durumda Rusya biriktirmiş olduğu yaklaşık 650 milyar dolar fiyatındaki rezervlerin kıymetli bir kısmını de kullanamayacaktır.
TÜRKİYE’YE TESİRİ
Rusya’ya yaptırımların Türkiye’ye tesiri?
Tabiatıyla ve maalesef bu önlemler Türkiye’yi de olumsuz etkileyecektir. Rusya’nın ve Rus bankalarının milletlerarası ödeme sistemlerinden dışlanması, Rusya’nın dolar ve Euro cinsiden dış ticaret taahhütlerini yerine getirmesinde zorluklar oluşturacaktır. Rusya’da iş yapan müteahhitlerimize yapılacak ödemelerden Rus turistlerin Türkiye tiplerine organize eden seyahat şirketlerinin ödeme güçleri olumsuz etkilenecektir.
Öte yandan Batılı ülkelerin Rusya’ya getirecekleri ihracat yasaklarından Türkiye’nin de etkilenmesi kelam konusu olabilir. Türkiye bir dış siyaset prensibi olarak Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu tarafınca onanan yaptırım rejimlerine taraf olmakta, ABD ve AB’nin yaptırım rejimlerine ahenk sağlamamaktadır. Rusya meselade de Ankara’nın emsal bir tavır benimseyeceği varsayım edilebilir. Bu hususta Türkiye’ye yönelik baskılar artacak olsa da Türkiye bu sonucunda ısrarcı olacaktır. Lakin bilhassa ABD yaptırımlarının “secondary sanctions” denilen bir boyutu vardır. Aslında Türkiye’nin CAATSA kapsamına alınması da bu niçinle tetiklenmiştir. Buna bakılırsa yaptırım altına alınan şirket/ eser kümelerinde Rusya ile ticari alakalarını devam ettiren kurumların ABD yaptırımlarının kapsamına girmesi riski vardır. O durumda kelam konusu şirketler Rusya ile ticari bağları ile ABD ve tahminen de AB ülkeleri ile ticari ilgileri içinde bir seçim yapmaya zorlanacaklardır. Türkiye’nin bu niçinle oluşmakta olan bu sert yaptırım rejimini yakından takip etmesi koşuldur.
SİNAN ÜLGEN KİMDİR?
İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Yöneticisi. 1989-2007 senelerında Dışişleri meslek memuru olarak, Türkiye’nin AB nezdindeki Daimi Temsilciliğinde ve Trablus Büyükelçiliğinde misyon yaptı. Kemal Derviş’le ‘Çağdaş Türkiye’nin Avrupa Dönüşü’ isimli kitabı yazdı. Türkiye’nin nükleer güç siyaseti, siber dünyanın yönetişimi ve globalleşmenin ıslahatı konusunda Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı tarafınca yayınlanmış kitapları var.