Hormon tedavisi, kanser ve gercekler Menopozda hormon replasman son ceyrek yuzyla damgasn vuran guncel ve onemli bir tedavi yaklasmdr. Menopoz sonras kadnn vucudunda uretimi azalan hormonlarn dsardan verilen ilaclar ile yerine konmas ve bu sayede menopoz sonrasnda gorulen ates ter basmalar ve vajinal kuruluk gibi ksa vadeli veya kemik erimesi ve koroner damar hastalg gibi uzun vadeli sorunlarn tedavisi veya onlenmesinde onemli yer tutmaktadr. Tedavide hormonlarn kullanlyor olmas ve hormonlar ile cesitli kanserler arasnda iliski olabilecegi dusuncesi en bastan beri gerek hekimlerin gerekse hastalarn akln kurcalayan bir soru isareti olmustur. Hormon-kanser veya hormon-kalp hastalg iliskilerini kantlamak amacyla tum dunyada pek cok bilimsel arastrma yaplms ve yaplmaktadr. Ozellikle kadnlk hormonuna bagml olabildigi bilinen rahim ve meme kanserleri bu arastrmalarn odagn olusturmaktadr. Randomize olmayan calsmalarda meme kanseri gorulme sklgnn menopoz sonrasnda hormon alan kadnlarda bir miktar arts gosterdigi ise eskiden beri bilinen bir gercektir. Ancak yaplan calsmalarn neredeyse tamamnda meme kanseri sklgnda hormon almna bagl bir arts gorulmesine ragmen meme kanserinden olumlerde hormon alan ve almayan kadnlar arasnda fark saptanmamstr. Bu da hormon alan kadnlarda meme kanserinin daha erken tannmasna ve hormona bagml meme kanserlerinin digerlerinden daha iyi huylu olmasna baglanmstr. Menopoz oncesinde kadnlarda koroner damar hastalklar gorulme sklgnn erkeklerin sekizde biri olmas ve bu sklgn menopoz sonrasnda erkeklerinkine esit hale gelmesi estrojen hormonu ve koroner damar hastalklar arasnda yakn bir iliskinin var olabilecegine isaret etmektedir. Nitekim tarihsel kontroller kullanlarak yaplan calsmalarda hormon alan kadnlarda korner damar hastalklarnn gorulme sklgnda %50 ye varan azalmalar oldugu iddia edilmis ve menopoz sonrasnda hicbir yaknmas olmayan kadnlarda dahi hormon replasman tedavisi gelecege yonelik korunma amac ile onerilmistir. Hayvanlar uzerinde yaplan deneylerde de estrojenin korner damarlar uzerine dogrudan etki gostererek koruma sagladg ve bunun kan yaglarnda olan olumlu degisiklikler ile beraber oldugunda koruyucu etkinin arttg soylenmistir. Literaturdeki tum calsmalarn geriye donuk olmas ve bununda aldatc sonuclar verebilecegi bilindiginden rasgele secilmis denekler uzerinde yaplan cift kor bir calsma planlanms ve Womens Health Initiative ad verilen calsma yaklask 16 000 denek uzerinde baslatlmstr. WHI calsmasnn sonuclar 2005 ylnda beklenmesine ragmen 17 Temmuz da calsmann sona erdirildigi bildirilmis ve ara sonuclar Amerikan Tp Cemiyetinin resmi yayn organ olan JAMA dergisinde yaynlanmstr. Calsmaclar hormon alan koldaki deneklerde meme kanseri ve korner damar hastalklarna yakalanan denek saysnn calsmann planlanmas srasnda onceden belirlenen istatistiki anlamllk snrlarn astg gerekcesi ile calsmann devamn etik olarak yanls bulduklarn belirterek calsmay planlanan zamandan once durdurmuslardr. Medya da da genis yer bulan bu durum hormon replasman tedavisi alan kadnlar panik ortamna sevk etmis, hatta konu ile ilgilenen ve hastalarna hormon tedavisi oneren hekimlerde de endise ve kusku uyanmasna neden olmustur. Peki butun bunlar ne anlama gelmektedir ve hastalara soylenmesi gereken nedir? Gundeme aniden oturan bu calsmann en onemli ozelligi daha onceki gozleme dayal arastrmalarn aksine konu ile ilgili ilk deneysel calsma olmasdr. 16.000'den fazla hasta 2 gruba ayrlms bunlardan bir ksmna ostrojen ve progesteron isimli kadnlk hormonlar iceren tabletler verilirken diger grup hastaya plasebo olarak adlandrlan ve aktif madde icermeyen sahte ilaclar verilmistir. Hastalar onceden saptanan kriterler acsndan belirli aralklarla incelenmis ve tedavilerden elde edilen sonuclarn analizi yaplmstr. Baslangcta 8.5 yl surmesi planlanan calsma 5.2 yl sonunda meme kanseri gorulme sklgnda saptanan ve guvenli snrn uzerinde bulunan arts nedeniyle durdurulmustur. Bu bilginin medyada yer almas ve sonuclarn yanls yorumlanmas hormon replasman tedavisi alan hastalarda dogal olarak endise yaratmstr. Yazl ve gorsel basnda yer alan sonuclar goren kadnlar meme kanseri olacaklar kuskusuyla panik yasamaya baslamslardr. Bilimsel acdan son derece onemli olan bu calsmay dogru anlamak ve sonuclar carptrmadan yorumlamak yasanan kaosun giderilmesi acsndan elzemdir. Ad gecen arastrmay degerlendirebilmek icin oncelikle amacn dogru anlamak gerekir. Amerika Birlesik Devletlerinde 40 ayr merkezde ortaklasa yurutulen bir grup arastrmann bir bolumunu olusturan bu calsmann amac herhangi bir yaknmas olmayan ve rahimleri alnmams menopozdaki kadnlarda hormon replasman tedavisinin korner kalp hastalklarna kars koruyucu olup olmadgn arastrmaktr. Calsmada tedavi alan kadnlara ostrojen ve progesteron iceren tek bir tip ilac verilmistir. Hastalardaki koroner kalp hastalklar, damar hastalklar, meme ve kaln barsak kanseri gorulme sklklar, kalca krg oranlar ve tum nedenlere bagl olum sklklar degerlendirilerek sonuclar aktif tedavi almayan gruptaki hastalarla karslastrlmstr. Takipler srasnda meme kanseri gorulme sklg beklenilenden fazla bulundugu icin arastrma ongorulenden yaklask 3 yl once sonlandrlmstr. Ote yandan arastrmann diger ayag olan rahimleri alnms hastalarda tek basna ostrojen verilmesinin yararlarn inceleyen calsma durdurulmamstr. Calsmann bu kolu halen devam etmektedir. WHI calsmasnn yorumlar asagdaki gibi yaplabilir: Hormon replasman tedavisi alan kadnlarda korner kalp hastalklarnn gorulme sklgnda %29'luk bir arts saptanmstr. Sonuclar istatistiksel olarak yaplandrldgnda herhangi bir tedavi almayan 10.000 kadndan 30'unda korner kalp hastalgna rastlanrken hormon replasman tedavisi alan 10.000 kadnn 37'sinde bu tur bir hastalk ortaya ckmaktadr. Tedavi alan ve almayan kadnlar arasndaki fark 10.000 kadnda sadece 7 dir. Baska bir deyisle tedavi alndgnda 10.000 kadnda sadece 7 tane fazla kalp hastasna rastlanacaktr. Hormon replasman tedavisi alan kadnlarda inme (stroke) sklgnda %41'lik bir arts saptanmstr. Tedavi alan 10.000 kadnn sadece 29'unda inme olay yasanrken, tedavi almayan kadnlardaki inme gorulme sklg 10.000'de 20'dir. Hormon replasman tedavisi alan kadnlarda damarlarda phtlasmaya 2 kat daha fazla rastlanmaktadr. Derin ven trombozu gorulme sklg tedavi alan ve almayan hastalarda srasyla 10.000'de 34 ve 16'dr. Hormon replasman tedavisi alan kadnlarda meme kanserine %26 daha fazla rastlanmaktadr. Kamuoyunda en fazla gundem isgal eden konu budur. Yaplan calsmada hormon replasman tedavisi alan 10.000 kadnn 38'inde meme kanserine rastlanrken, tedavi almayan kadnlarda bu say 30'dur. Hormon replasman tedavisi alan kadnlarda kaln barsak kanserine %37 daha az rastlanmaktadr. Kaln barsak kanseri icin oranlar 10.000'de 10ve 16'dr. Hormon replasman tedavisi alanlarda kalca krklarna ucte bir orannda daha az rastlanmaktadr. Oranlar 10.000'de 10 ve 15'dir. Genel olum oranlar ve nedenleri acsndan bakldgnda tedavi alan ve almayan grup arasnda anlaml fark yoktur. Yukardaki bilgilerin medyaya yansmas, hasta hormon replasman tedavisi aldgnda %29 kalp hastalgna yakalanacak, % 26 meme kanseri olacak ya da %41 inme gecirecekmis seklinde olmustur. Bu tamamen yanls bir yorumlamadr. Ustelik arastrmada incelenen parametreler birden fazla faktore bagl sonuclar olup sadece hormon replasman tedavisine baglanamaz. Bilimde tek bir arastrma ile genellemeye varmak dogru ve kabul edilebilir bir yaklasm degildir. Her arastrmann eksik yanlar vardr. Pek cok arastrmadan elde edilen veriler degerlendirilerek genel bir sonuca varlabilir. Elde edilen sonuclarn bilimsel gecerlilik kazanabilmesi ve kabul gormesi icin baska calsmalarda da benzer sonuclar elde edilmesi ve verilerin desteklenmesi gerekir. Bir anda gundemi mesgul eden bu calsmann da eksik yanlar vardr. Arastrmada sadece agzdan alnan estrojen ve progesteron iceren tek bir ilacn kullanlms olmas en onemli kstlayc faktordur. Hormon replasman tedavileri degisik sekillerde verilebilmektedir. Ozellikle bant seklinde kullanlan tedaviler vucuttaki normal fizyolojiyi taklit ettiklerinden olumsuz etki gosterme olaslklarnn dusuk olmas beklenebilir. Arastrmay yapan yazarlarn kendileri de baska sekilde verilen tedaviler ile farkl sonuclar alnabilecegini belirtmektedirler. Ote yandan arastrmann bir diger ayag olan rahimleri alnms olan kadnlarda sadece ostrojen verilmesi durumunda ise artms bir risk olup olmadg henuz belli degildir. Daha once de belirttigimiz uzere menopoz sonras kadnlarda korner kalp hastalklarnn yastlar erkekler ile benzer sklkta gorulmesi menopozda replasman tedavisinin kalp hastalklarna kars koruyucu olabilecegi fikrinin dogmasna neden olmustur. Ancak gecen zaman icerisinde yaplan calsmalar son zamanlarda sonuc vermis ve hormon replasman tedavisinin aslnda kalp damar hastalklarna kars koruyucu bir rolunun olmadg gozleme dayal calsmalar ile dokumanter edilmistir. Bu son calsmann amac ve elde edilen veriler topluca degerlendirildiginde "herhangi bir sikayeti olmayan ve rahim ameliyat gecirmemis kadnlarda, sadece kalp hastalklarna kars koruma saglamak amacyla hormon replasman tedavisi vermenin getirdigi saglk risklerinin sagladg yarardan daha fazla oldugu" ve sadece bu amacla hormon replasman tedavisi verilmemesi gerektigi sonucu ckmaktadr. Ote yandan ates basmas, terleme, mizac degisikligi gibi yaknmalar olan semptomatik hastalarda hormon replasman tedavisinin ksa donemdeki yararl etkileri goz ard edilemez. Her kadn birbirinin ayns olmadg gibi gereksinimleri de farkldr. Hormon replasman tedavisi acsndan da durum farkl degildir. Sonuc olarak hormon replasman tedavileri hastaya ozel sekilde kisisellestirildigi ve yakn takip edildigi muddetce hastalarn medyaya yansyan haberler nedeni ile panik olmalar gereksizdir. Menopozda hormon tedavisi Menopozda yeni tedaviler